HANDIONG

Epiko ng Bikol

Salin sa Tagalog ni J. Arrogante

VIII

Ang Kabikolan ay isang lupain

Patagang  mayaman sa mga baybayin

Sa buong daigdig pinakamarikit

Sagana sa butil, aming nakakamit.

IX

Si Baltog ang lalaking kauna-unahang

Nanirahan sa dakilang patagan

Nagmulang Botavara,

Lahing di nakikita

XI

Nang ito’y kanyang masukol,

Sa sibat ito’y nasapol

At sa brasong Herkules sa lakas

Ang panga ng hayop ay nangagkapilas.

XII

Bawat panga’y sukat

Sa habang sandipa

Dalawang katlo ang mga pangil

Ng  tanganan ng kanyang sibat.

XIII

At siya’y umuwi sa kanyang lupain

Ang dalawang panga’y kanyang binitin

Sa puno ng isang talisay

Sa Tondo, malapit sa bahay.

XIV

Ang matandang mangangasong pulangan

Nangamangha sa nangapagmasdang

Mga tropeo na tinagumpayan

Ni Baltog na hari’t makapangyarihan.

XV

Nang mausisa  itong lubos ay nangagsidulong

MGa kapulungan nina Panicuason at Asog,

Dahil sa tanang buhay na kanilang inilagi,

Malas na makakita pa ng hayop na kay laki.

XVI

Tandang ito pinangalanan

Nagmula sa Ligniong kagubatan

Dahil larawan itong tunay

Ni Behemoth, isang halimaw.

XVII

Pagkatapos nito, sa Bikol dumating na

Si  Handiong at sampu ng kanyang kasama

Ang mga halimaw sa baya’y tinugis

Sa konting panahon lahat ay napalis.

XVIII

Mababangis na halimaw libong pinangalap

Nang lahat ng ito ay magsilahong ganap,

Napagtagumpayan naman niya ang lahat,

Bawat halimaw ay isa-isang nasibat.

XIX

May ‘sang mata’t tatlong bibig na halimaw

Na ninirahan sa nayon ng Ponon

Loob ng sampung buwa’t wala ni ahon

Wala ni antala ito’y kanyang pinanaw.

XX

Ang pating na may pakpak

Ang kapon na mailap,

Sa bundok nangaglipad

Inamo niyang lahat.

XXI

Ang mga higanteng buwaya

Sabi’y halimaw ang kapara

Ang mababangis na sarimaw

Ay sa Colasi nagkamayaw

XXII

Ang mga serpiyente roong

Kaboses ng mga sirena

Sa bunganga ng bundok-Hamtik

Doo’y pinaglilibing niya.

XXIII

Ngunit di niya magapi-gapi

Sa anumang galing niya’t lansi

Ang ahas ng katusu-tusuhan,

Kilala sa Oriol na ngalan.

XXIV

Mas matalino ang ahas

Kaysa kay Handiong na pantas

May pangkulam nitong mata

Ay nakapanggagayuma.

XXV

Sanlibong lasong pinagbubuhol ang ahas

Ngunit sa dayaan ito ay pangahas.

Lahat ng sandali’y agad nakakalas

Angking dunong sadya ay lubhang matalas.

XXVI

Sa mapanggayuma nitong mga bulong

Nabigo ang lahat ng tangka ni Handiong

Sa pagkamalinlang at pagkamarunong

Si Oriol ay gurong walang kasindunong.

XXVII

Makakailang hanap at bakasakali

Ang pagtatalunton sa w ala nauwi.

Ang boses ni Oriol na kanyang nilimi

Sya pala’y nadaya na naming muli.

XXVIII

Si Herkules sa mga tungkuling ginagampanan

Ang bawat pananakop ay pinagtagumpayan

Kung nangagbigo man

Gawa na ng kulam.

XXIX

Mga bakulaw at mga orang-utang

Makita lang siya’y nahihintakutan

Dahil ang mga sapa sa Kabikulan

Sa pula ng dugo’y kanayng kinulayan.

XXX

May mga unggoy ding mahilig sa away

Nang ang kagitinga’y makilalang tunay,

Ngunit ang lahat ay nagapi ni Handiong
Kaya sa Isarog, sila ay nagsiurong.

XXXI

At lumaya rin sa mga mapanila

Mamamayang ngayo’t lahat natimawa

Sa batas na si Handiong din ang may gawa

Isip niyang sukat kapakanang madla.

XXXII

Si Handiong at ang kanyang mga kasamahan

Ang bundok na muni ay pinagtatamnan

Ng linsang namumunga ng dagan-dagan

Na pagkalalaki gaya’y barakilan.

XXXIII

Lahat ng kapataga’y

Pinagtatamnang palay

Na sa dumating pang dantaon

Nagpapadakila lalo kay Handiong

XXXIV

Ang unang Bangka ay gawa rin ni Handiong

Nang ang Kabikula’y lubos na matunton

Maliban na lamang sa layag at timon

Pagka’t ito naman’y gawa ni Guimatong.

XXXV

Ang mga araro’y likha ni Guinatong

Ang panuyod at ang pagulong

Ang mga panukat at gating

Ang pamatok, ang asarol at ang sundang.

XXXVI

Ang habihan, ang ikiran

Kay Hablon naming paraan,

Ang lahat sa kanya ay nangaggilalas

Minsang kay Handiong mga ito’y ipamalas.

XXXVII

Naimbento rin ang bang.

Palayok, kalan at paso

Iba pang gamit na likha

Ni Dinahon,  ang unano.

XXXVIII

Ang masinsing Alibata

Si Surat ang nagsama-sama

Umukit sa batong Libon

Na binuli naman ni Gapon.

XXXIX

Nagawa ang baya’t mga bahay

Sa sukat na hindi pantay-pantay.

Sa mga sanga’y nagbitin

Mga kamago’t kamuning.

XL

Ang kulisap ay nangagkawan

Sa init na nasa kahigtan

Hanay ay moog na mapagkukutaan

Nang ang matinding araw ay maalpasan.

XLI

Makatarungang batas ni Handiong ay pinairal

Nang mapangalagaan ang buhay at dangal

Nang lahat ng kanyang mga nasasakupan

Na walang itinatangi na kahit sinuman.

XLII

Binantayan ang lahat ng pansariling kalagayan

Ang pinuno at maging ang alila man

Igagalang ng bawat isa angmga karapatang

Tanging galing sa buhay at kamatayan.

XLIII

At nagkaroon ng delubyo

Ang sugo ni Onos na bagyo

Ang ibabaw ng mundo

Ay ganap na nagbago.

XLIV

Ang mga bulka’y sumabog

Hantik, Colasi, Isarog

At naramdaman din noon

Ang makayanig na lindol.

XLV

Ang lindol na ‘yon na kay lakas

Ang tubig sa dagat ay tinuyong inawas

Nabuo ang istmong Pasacao

Na makikita natin sa pagkakahimlay.

XLVI

Sa pagkahati ng kapuluan

Ay napawalay ang Malbogon

Munting pulong pinananahanan

Ng manghuhulang sibilang Hilan at Lariong.

XLVII

Lumihis ang Ilog Inarihan

Nagpakiwal-kiwal pasilangan

At bago magkadelubyo

Sa Pono umagos ito.

XLIII

Sa Bato’y lumubog ‘sang malaking bundok

NGunit ang lumitaw sa mismo ring pook

Ay dagat-dagatang pinangingisdaan

Sa Ibalon ngayo’y siyang kabuhayan.

XLIX

Ang makapangyarihang kaharian noong

Kapanahunan pa ni Bantong

Kaibigang tangi at bugtong

Ng walang pagkatalo at dakilang Handiong.

L

Si Handiong at libong tauhan si Bantong ay pinuntahan

Para kitlin si Rabot.

Na anga kalahati ay tao at kalahati ay hayop

Datapwa’t pantas naman.

LI

Ang mga umahong una doon,

Bago dumating ang ekspedisyon

Pawang lahat nagging mga bato’t

Nabalani ng bulong ni Rabot.

LII

Alam ni Bantong gawi ng salamangkero

Na sadyang malalim kung matulog,

Napakatagal, halos sa buong araw.

Nang walang anumang pag-iingat sa buhay.

LIII

Dumating  kay Bantong ang mga sundalo

Isang aaraw habang doo’y bumabaha,

At bago magising ang salamangkero

Katawa’y tadtad na sa pagkakahiga.

LIV

Ang lahat ay nangagsigawan

Sa tonong makapangyarihan

Narinig sila ng mga bakawan

NG mga bunga’t mga kamagong man.

LVI

Bangkay ay dinala nila sa Libmanan

Kay dakilang Handiong nang it’y mamasdan

Nang biglang makita siya ay namangha

Tagal natahimik sa pagkatulala.

LVII

Kailanma’y hindi pa siya nakakita

Ng higanteng nabubuhay na dito’y gagaya

Sa anyo na lamang katatakutan na

Ang boses kaya ang di-makagitla pa.