Sinugbuhan, isang pulo sa Panay na ang mga nakatira ay mga Ita. Ito ay pinamumunuan ni Datu Pulpolan. Sa katagalan ng panahon at dahil na rin sa kanyang katandaan upang pamahalaan ang isang pulo, napagpasyahan niya na isalin ang kanyang kapangyarihan sa kanyang anak na si Datu Marikudo. Tinataglay ng kanyang anak ang mga katangian ng isang datu kaya’t ito naman ay sinang-ayunan ng lahat. Isang kaugalian nila na bago manungkulan ang isang datu, nararapat na siya ay pakasa. Sa dfami ng babae na naghahangad sda kanya, ang mahirap na si Maniwantiwan ang kanyang pinakasalan.
Ang mga Ita sa Sinugbuhan ay nabubuhay sa pamamagitan ng pagtatanim at pangingisda. Ang kanilang paboritong pagkain ay usa, baboy-ramo, butiki, pusa, isda at iba pang pagkain na matatagpuan sa gubat at ilog.
Di sila nahihiyang lumakad na waang damit, subalit nang may dumating sa kanila na mga bagay na wala sa kanila, natuto silang mgatakip ng katawan, tulad ng dahon, baat ng kahoy o hayop.
Naiiba ang uring pag-aasawa ng mga Ita. Ang babae ay dinadala sa bundok at pinatatakbo lamang. Hahabulin siya ng lalaki at kung siya ay aabutan ng lalaki saka lamang sila ikakasal. Ang isang babae naman na malapit nang magsilang ay dinadala sa bundok na ang tanging nagababantay ay ang alaki at kung ito ay nataon sa tag-ulan, ang lalaki ay nagtatayo ng kubong masisilungan upang sila ay malayo sa panganib. Ang pangalan ng bata ay pinangangalanan ng kahoy na malapit sa pinagsilangan.
Sila ay naniniwala na ang sinumang magkasakit sa kanila ay gawa ng masamang espiritu, kaya’t upang ang may karamdaman ay gumaling agad, naghahandog sila ng pagkain sa masasamang espiritu. Kasamang ibinabaon sa Itang namatay ang isang bagay na mahalaga sa kanila sapagka’t lubha daw nag-aalala ang namatay kung ito ay maiiwan. May ibang paraan sila ng paglilibing. Sa oob ng ilang araw, ito’y patayong nakabaon sa lupa, Sinasabi rin na ang lupang pinagbaunan ng isang patay ay isang mabisang lupang dapat pagtaniman.
Ang mga Ita ay magagalang sa bawat isa. Walang inggitan. Ang Datu ang siyang lumulutas ng lahat ng alitan o suliranin ng bawat isa. Ang sinumang magkasala ay pinarurusahantulad ng pagtatapon sa dagat o pagpapabaon ng buhay.
Ang mga nabanggit ang mga uri ng kalinangan, kaugalian ng mga Ita bago dumating ang sampung Datu buhat sa Borneo, na tumakas kasama ang kanilang mga asawa, mga katulong at mga ari-arian upang iwasan ang pagmamalupit ni Datu Makatunaw. Ang sampung datu ay sina:
1. Datu Puti
2. Datu Sumakwel
3. Datu Bangkaya
4. Datu Paiburong
5. Datu Paduhinogan
6. Datu Domongsol
7. Datu Lubay
8. Datu Dumangsil
9. Datu Domalogalog
10. Datu Balensuela
Galit at pagkamuhi ang nadama ng mga Ita nang dumaong ang mga Datu sa Panay subali’t sa maayos at makataong pakikipag-usap na ginawa ng mga dayuhan kay Datu Marikudo, sila’y nagkasundo at ang unang lupang natapakan ng dayuhan ay napagkasunduang ibigay sa pamamagitan ng pagpapalitan. Nagkaroon ng malaking kasaysaysayan ang pangyayaring ito. Ang mga Ita ay naghanda ng pagkain at dahil sa ipinakitang kagandahang-loob ng mga Ita, hinandugan ng makukulay na kwintas at mga gamit sa pakikidigma ang mga Ita.
Bilang kabayaran sa lugar na napagkasunduan, binigyan ni Datu Puti si Datu Marikudo ng isang gintong salakotat isang batyang ginto na may timbang na limampung bas-ing. Isinuot ni Datu Marikudo ang salakot sa kasayahan.
Malandog ang pangalan ng napiling lugar ng mga dayuhan na ayon kay Datu Puti, ang laki ay sapat na upang sila ay magtanim para sa kanilang ikabubuhay at malapit sa ilog upang doon kumuha ng ibang makakain. Umalis si Datu Puti na batid na niyang mabuti ang kalagayan ng kanyang mga kasamahan. Bumalik siya sa orneo sapagka’t ayon sa kanya, kaya na niyang tagaan ang pagmamalupit ni Datu Makatunaw. Pitong Datu ang naiwan sa Panay sa pamamahala ni Datu Sumakwel. Sina Datu Dumangsil at Datu Balensuela ay nagpunta naman sa Luzon.
Si Datu Sumakwel ay isang matalino at mabagsik na Datu. Ang sinumang nagkasala ay pinarurusahan. Pinuputol ang kamay ng sinumang magnanakaw at ang mga tamad ay pinagbibili na isang alipin o kaya’y pinagagawa ng ibang lupa. Masasabi ring ang mga dayuhan ay magagaang at mapagmahal. Bulalakaw ang pangalan ng kanilang Diyos na matatagpuan sa Bundok ng Madyas.
Ang kailang pag-aasawa ay naiiba sa mga Ita. Bago tanggapin ng babae ang lalaki sila ay nagbabaon ng pana sa paligid ng bahay at ito ay tatanggalin kung may kapahintulutan na ang mga kalalakihan, at sa lugar na pinag-alisan ay ilalatag ang banig upang paglagyan ng mga pagkain. Habang nag-uusap ang dalawang pangkat, ang babae ay pansamantalang nakatago.
Pinaiinom ng alak ng paring magkakasa ang dalawa sa gitna ng karamihan, pinangangaralan at hinahangad ng magkaroon ng malulusog, matatapang, magaganda at marurunong na anak.
Bago mamatay ang isa sa kanila ay pinailiguan ng katas ng mababangong bulaklak, biniihisan ng magagandang damitna may gintong pera sa bibig sapagka’t isang paraan daw ito upang ang patay ay di mabulok. Pagkatapos ng anim na araw ng pagbabantay, ang patay ay inilalagay na sa kaban na may iba’t ibang uri ng pagkain at kung ang namatay ay isang mayaman, isang katulong ang sa kanya’y isasama upang magbantay daw sa kabilang buhay. Kung ang namatay ay nag-aari ng isang bangka, ang bangkay ay hindi ibinabaon, sa halip ay inilalagay sa bangka na maraming pagkain at papaanurin sa dagat. Ang mga mauulila naman ay nagsusuot ng putting damit bilang pagluluksa.
Ang mga nabanggit ay ilan sa mga kaugalian at paniniwala ng mga dayuhan na dumating sa Panay, subali’t isang pangyayari sa buhay ni Datu Sumakwel ang nagdulot sa kanya ng kapighatian at kalungkutan.
Lumipas ang maraming taon na paninirahan sa Malandog, naisipan ni Datu Sumakwel ang magpunta sa bundok na kinalalagyan ng kaniang Diyos na si Bulalakaw. Umalis siya na iniwan ang kanyang mga gamit sa pangingisda, bahay at asawa, na ipinagilin niya kay Gurung-gurung na kanyang pinagkakatiwalaan. Di niya batid na si Kapinangan na kanyang asawa ay may gusto kay Gurung-gurung.
Nakapansin ng pagbabago si Datu Sumakwel nang dumating siya sa kanilang lugar at tahanan. Kaya’t upang mapatotohanan, nagbalak siyang umais sa kanila. Ipinahanda niya ang lahat ng kanyang kailangan sa paglalakbay na di nbatid ng kanyang asawa na iyon ay isa amang pakana. Nagkataon naman kinabukasan, pinatawag ni Kapinangan si Gurung-gurung upang utusan daw, subali’t sa bahay siya ay nakahiga na at talagang hinhintayang pagdating ni gurung-gurung. Subalit ang kanyang balak ay di nagkaroon ng katuparan sapagkat patay na bumagsak si Gurung-gurung na may tama sa likod. Ganoon na lamang ang pagdadalamhati ni Kapinangan, naisaloob niya na mabuti pa ang kanyang asawa ang namatay sa oras na iyon. Pinagputul-putol niya ang kamay at paa at ibinalot ng kumot upang di-gaanong mapansin.
Dumating si Datu Sumakwel na nagbalatkayong bagong dating bago’y siya ang pumatay kay Gurung-gurung sa pamamagitan ng sibat habang siya ay nakatago sa kisame. Pinagluto niya si Kapinangan. At sinabing siya’y gutom na gutom. Nagtaka siya nang magreklamo si Kapinangan nang sabihin niyang putul-putulin ang isda na dati rati’y kanyang ginagawa.
Upang di-parisan ng kababaihan, ipinatapon niya ang kanyang asawa sa gitna ng dagat, subali’t ang kanyang inutusan ay nagdalang-habag kaya’t dinala na lamang niya si Kapinangan sa maayong pool at doon nila iniwan.
Sa pangalang Alayon, nakikiaa si Kapinangan sa lugar na kanyang narrating, at siya’y sinambang diyosa dahil sa taglay niyang kabaitan.
Lumipas ang maraming taon subali’t ang nangyari kay Sumakwe ay dir in niya nailimutan. Minsan siya ay nagalakbay upang maghanap ng mga pananim, at sa di-inaasahang pangyayari, ang narrating niyang ugar ay ang kinalalagyan ni Kapinangan. Di na niya nakiala si Kapinangan sa taga ng panahong pagkakalayo. Naging mahusay ang pagtanggap sa kania sa nasabing lugar at sa oob ng iang araw na pananatili doon, si Alayon at si Datu Sumakwel ay nagkagustuhan, subalit sa tuwing sasagi ang nangyari sa kanyang buhay, parang ayaw na niyang makipagsapalaran.
Aalis siya sa lugar upang iwasan si Alayon. Si Alayon ay lumuluha dahil sa napipinto niyang pag-alis, subalit di nagkaroon ng pagkakataong umalis si Datu Sumakwel sapagka’t sila’y pinaglapit ng kaniang mga kasamahan at humantong sa kasalan. Nagsama at nabuhay nang matiwasay ang dalawa hanggang sa kahuli-huihang sandai ng kanilang buhay, ay di nakilala ni Datu Sumakwel na ang kanyang muling pinakasalan ay si Kapinangan na dati niyang asawa.
Walang komento:
Mag-post ng isang Komento