DAGLI

Ang Dagli ay isang anyong pampanitikan na maituturing na maikling kuwento na lumaganap sa Pilipinas noong unang dekada ng pananakop ng mga Amerikano.

Hindi tiyak ang angkop na haba nito subali’t dapat na hindi ito umabot sa haba ng isang maikling kuwento.

Kabilang sa mga kilalang manunulat ng dagli ay sina Inigo Ed Regalado, Jose Corazon de Jesus, Rosaurio Almario, Patricio Mariano, at Franuseo Lacsamana.

Batay sa ginawang pananaliksik, nalathala sa  “Pahayagang Muling Pagsilang,” ang dagli noong 1902 na pinamahalaan ni Lope K. Santos.  Nagpatuloy ang paglaganap ng anyong ito mula 1930, ayon ito sa pananaliksik ni Rolando Tolentino.

Ayon nman sa pananaliksik ni Arsenio Manuel, nag-ugat ang dagli sa pahayagang Espanyol at tinawag itong “Instantaneas,” at nagpatuloy ang paglaganap ng anyong ito hanggang 1920.

Sa isa pang ginawang pananaliksik ni Aristotle Atienzaa, malaking bilang ng mga dagli na kinalap nina Tolentino para sa antolohiyang,”Ang Dagling Tagalog:1903-1936, “ang tumatalakay sa karanasan ng mga lalaki sa isang lipunang kumikilala sa mga kalalakihan. Karaniwang iniaalay ang daagli sa isang babaeng napupusuan, ang ilan naman ay ginamit ito upang ipahayag ang damdaming makabayan upang lumaban sa mga Amerikanong mananakop.

Nagbabago-bago ang anyo ng dagli batay sa obserbasyon ni Tolentino tulad ng Tanging Lathalain, Pangunahing balita sa pahayagan at anekdota.

1.      

      Tanging Lathalain (feature)-isang uri ito ng pamahayagan na nagsasaad ng mga ulat batay sa masusing pag-aaral, pananaliksik at pakikipanayam,  nagsasaad ito ng katotohanan batay sa isang ulat. Tulad ito ng sanaysay o salaysay na pampanitikan, subali’t nagtataglay ng higit pang katangian tulad ng malalim na kahulugan at malawak na paksa.

2.      

       Pangunahig Balita sa Pahayagan (headline)

-Ang balita ay ulat ng pangyayari.  Ang headlineo ulo ng balita ay siyang pinakatampok na balita sa araw na iyon.

       3.    Anekdota- Ito ay isang kuwento na karaniwang pumapaksa sa isang taong tanyag upang maipahatid sa mga mambabasa ang katangian nito.  Kung minsan, ang anekdota ay nagsasalaysay ng mga tunay na pangyayari at kung minsan naman ay bungang-iisip lamang.

          

Ang Dagli sa Kasalukuyan

                Karaniwang napagkakamalang katumbas ng “flash fiction” o “sudden fiction” sa Ingles ang dagli. Ngunit ayon kay Dr. Reuel Molina Aguila, naunanng nagkaroon ng dagli sa Pilipinas noong 1900s bago pa man magkaroon ng flash fiction na umusbong noong 1990. Maaari itong nagsimula sa anyong pasingaw at diga ng magkakabarkada kaya’t masasabing marami sa mga probinsya ang nagkaroon ng ganitong kuwentuhan.

                Ang sumusunod ay mga dagli na lumabas at nalathala sa kasalukuyan.

1.       2007-Antolohiyang, “Mga Kuwentong Paspasan,” ni Vicente Garcia Groyon.

2.       2011-Inilathala ang antolohiyang , “Wag lang di Makaraos” (100 Dagli, Mga Kuwentong Pasaway, Paaway at Pamatay) ni Eros Atalia.  Dito, tinatalakay ang samo’t saring pangyayari sa lipunan sa paraang madaliang unawain dahil simple lang ang paggamit ng wika.

3.       2012-Inilathala ang koleksyon ng mga dagli ni Jack Alvarez na pinamagatang, “Autobiografia ng Ibang Lady Gaga.  Isa itong makabuluhang kontribusyon sa panitikan ng bansa sapagkat iniangat ang dagli sa isang sining ng paglikha ng malaking daigdig mula sa maliitt at particular na karanasan.

Sa pagdaraan ng panahon, iba’t ibang katawagan ang pinanukala na hango sa “flash fiction,” tulad ng, “ Mga Kuwentong Paspasan, 2007” at “Kislap”  mula sa mga salitang  Kuwentong-Isang Iglap. Ang mga katawagang ito ay binuo ng manunulat na si Abdon balde jr. Ang mga “Kwentong Paspasan”, 2007 ay mga kuwentong binubuo ng 150 na salita samantalang ang “Kislap” ay kalipunan ng mga kuwentong hindi hihigit na 150 salita na rin.

Samantalang si Vin Nadera na isa ring manunulat ay tinawag na “Kagyat” ang “flash fiction”, at si Manuel Corosa  na isa pa ring manunulat ay tinawag itong “iglap”.

Hango sa Kayumanggi (Baitang 8), P. 23-26

Sayang

“Gising…! Gising…!Sunud-sunod na yugyog ng  aking ina. Sadyang nakatatamad ang paggising nang maaga lalo pa’t malamig ang panahon.  Nasa kasarapan ka sa pagtulog pagkatapos heto’t may mang-iistorbo; pipilitin kang gisingin.

“Dalian mo’t   baka mahuli ka na naman.  Gabi ka na kasi kung matulog.  Nagpupuyat ka sa panonood ng telebisyon.” Litanya ng aking ina.

Maaga pa naman subali’t minamadali na niya ako sa pagpasok.  Mabagal daw kasi akong kumilos.  Isa pa, ayaw niya akong umalis ng bahay nang hindi kumakain ng agahan.

Isang gabi’y naisipan kong pihitin an gaming orasang nakalagay sa sala at sa aking silid.  Iniatras ko ito ng kalahating oras.

“Masarap-sarap ang tulog ko mamaya, hindi ako magigising ang maaga,” pangiti-ngiti ko pang bulong sa sarili.

Eksaktong ika-7:00 nang umaga nang dumating ako sa paaralan.  Muntik na akong mahuli.  Mabuti na lamang at mabilis-bilis ang dyip na aking nasakyan.

Mag-uuwian na nang ipahayag n gaming tagapayong matutuloy ang aming lakbay-aral kinabukasan-lahat ng nasa Grade 8 ay kasama. Binilinan niya kami na pumasok nang maaga dahil hindi maaaring maghintay nang matagal ang bus.

Sa labis na pananabik ay di-agad ako nakatulog subali’t maaga akong nagising. Nagpatumpik-tumpik pa ako sa pagkilos.

Eksakto ika-6:00 ng umaga nang umalis ako sa bahay.  Isang oras para sa biyahe ay labis-labis na gayong hindi naman kalayuan ang aming bahay sa paaralan. Matagal-tagal din akong naghintay ng dyip.

“Ako yata ang unang dumating. Wala pa kahit isa sa aking kamag-aral. Mabuti naman at sa unahan ako mapupuwesto.”

Kampante akong nakaupo sa batong upuan nang lapitan at tanungin ako ng guwardiya ng paaralan.

“Sinong hinihintay mo?”

“Iyon pong mga kamag-aral ko. Bakit ho yata wala pa sila?”

“Kaalis lang nila.  Hindi mo ba alam ang oras ng pag-alis?”

Hindi na ako nakaimik.  Tumayo ako’t tumalikod sa guwardiya.

“Kasalanan ko. Kung hindi ko iniatras ang oras, hindi ako mahuhuli. Sayang…

Hango sa Kayumanggi (Baitang 8), p. 19